venerdì 7 gennaio 2011

Sa morte de sas atidadoras

de Larentu Pusceddu

Su mudimine inghiriat su mortu. Si ascurtas chin atentzione intendes sos pensamentos de sas pessones de s'inghiriu. Peri sos tunchios paret chi apan unu significcu. A bortas sintzeros, bessidos dae su coro; ateros fartzos intzidiados dae su teatru de sa morte. Sos bichinos e connoschentes osserban atentos cada moimentu, cada tzinnida de sos ocros de sos custrintos, cada respiru, cada isulfida. Un'antziana parente, chi sa morte galu no at chircadu, setida che una matrona, paret un'istatua.
Tando arrivat su preidereddu. Etat s'abasanta, lezet carchi passu de sa bibbia e si ch'andat. Sos frores in pes de mortu sun infustos e inutiles, destinados a s'allepizu. Como sun sos preideros poetas a versos isortos, chena sentidu e passione, sos eredes de sas atitadoras, cantadoras chi an apidu in dode, su donu de sa paraula e de sa poesia improvisada. Cantas diferentzia dae sos ritos de chimbant'annos fachet. Tando sus mortoriu ait regulas chi non faddian. Riccu o poveru, onestu o bandidu, femina o omine, betzu o criattura, aian su dirittu a sas paraulas, a sas cantones de s'atitadora.
Tando s'inghiriu fit una corona niedda de parentes aposentados in s'iscuru. Arrivat sa cantadora e cun versos a quartinas retrogadas pesat sos bantidos de su mortu, su dolore chi lassat, sos orfanos abandonados, sa balla isfidiada, sa betzesa fatale, sa traschia de su dolore. E in sas rimas b'at semper paraulas de bantidu peri pro su furone, a su mortore, a su galeristu mortu in sa presone. Differentzias? Sa sintzeridade de su dolore aunzadu dae s'atitu. Urulos chi si pesan a su chelu. Sas feminas s'abanzan, si ch'istratzan sos pilos e s'iscuden sas cossas. Sos omines faeddan a s'iscusia e contan de sa vida de su mortu.
Arrivat a murrunzu su vicariu, cun sa cara prus murina de sa morte. Etat s'abasanta, ma non lezet sa bibbia, preicat contra sos usos paganos de s'anticoriu de custa terra antica. S'abasanta infudet solu su baule. E preica oe, preica cras, sun resessidos a ch'isperder sas atitadoras, comente su diluviu at isperdidu in sa terra sos peccadores mannos. Osserbo su ch'est oe e penso a su chi fit deris. B'est sa diferentzia, manna cantu su coro de s'umanidade. Oe su prantu secretu non accrarat su dolore, su cantu anticu non consolas sas animas addolortzidas e sas precadorias sun murmutos de riu istiale, mesu siccu. Fit menzus tanto? Est menzus oe? Sa risposta la podides dare vois.
Pro mene est una sola: sa morte cheret pranta, patida e rispettada e cantada cun amore, chena fartzitudine.

10 commenti:

elio ha detto...

@ Larentu Pusceddu

Lare’, sa morte est morte, pro chie morit, iscriviat cudhu, tiat a essere balente o malacadidu. Gai che sas losas, a ite servint sos ritos? Servint a chie abbarrat in vida, pro consolu, pro piedade e finas pro mannosia. Servint galu a pompiare s’Ispiridu de una Natzione. Su male est ca s’àlenu de s’Ispiridu non tirat sempere dae sa matessi ala; a bias est malu a cumprendhere. Mah! Corazu, s’Ispiridu non depet morrere.

maimone ha detto...

Sos argumentos de Elio m'ammentan a Ugo Foscolo e "Sos Sepulcros", e mi paren argumentos laivos o "paganos".
In s'antigoriu sa cultura fit prus che ateru orale e sos cantos iughiana fintzas una funtzione pedagoziga. Sos tempos sun mudados cun su Cristianesimu, ca custu non ponet in contu su mortu, ma Deus. Pro sos paganos fin importantes sos fatos de s'omine; pro sos cristianos sa sola cosa chi contat est chi s'omine est torradu a Deus. E torrende a Deus agatat sa zustissia divina, sa sola chi contat pro su cristianu.
Tando si cumprendet proite su peideru est istadu semper contra sos ritos "paganos" e terrenos. Est una gherra de tzivilidade: sa cultura de Deus contra sa cultura de s'omine.
Galu m'ammento in pitzinnia cando bi fit un interru. Essidos dae cresia sas femminas sighiant su mortu e su preideru in campusantu. Sos omines si frimmaian in d'unu tzilleri pro ammentare sa vida de su mortu. E pro donzi ammentu bi fit unu ziru de tassas de binu. Cando sas femminas torraiant dae campusantu lis tocaiat a nde retirare a domo fintzas sos omines mesu imbriagos. A bi pensare bene, non mi paret cosa mala a si fagher totus una bella imbrighera cando mi c'ando.

elio ha detto...

@ maimone

Lampu! L'as cumpresu inderetura su inditu e sos argumentos, tenes rajone, sunu laicos e "paganos". Perdona ca so' creatura pecadora e non ponzo in contu a Deus Soberanu. Pensendhe terra terra a custa nostra Terra, bido zustissia umana chi nos istudat s'Ispiridu e irmentigo sa divina. Ma, una cosa pro un'atera, su "ritu" de su tzilleri, non t'ammentat ritos anticos pius meda de su cristianesimu?
Isetendhe a ti c'andhare, ispereus chi totus si fatan "astemios" e ti saluden a late.

zuannefrantziscu ha detto...

A chie nde tenet gana, sinzulo un'artìculu meu de su 1995 in S'Unione sarda chi a tìtulu teniet: "Se la lingua italiana omologa anche i funerali"
http://edicola.unionesarda.it/Articolo.aspx?Data=19950428&Categ=2&Voce=1&IdArticolo=52374

maimone ha detto...

@ Elio

b'appo pensadu medas bortas ai custu "ritu", ma no appo mai ischidu si fesset una cosa antiga o una cosa noa inventada tando. fortzis dipendiat dae su tzilleraiu chi ofriat su inu. M'ammento chi su "ritu" si faghiat petzi pro zente manna, omines e femminas, ma non si faghiat pro mortos zovanos. Fortzis ca cun sos zovanos b'aiat pagu de ammentare. Deo penso chi fesset una cosa "moderna". Sos omines in bidda mea sun istados semper pagu cresieris. Sa dominiga accumpanzaian sas feminas a cresia, ma issos si riunian a fora de cresia passende s'ora de sa missa faeddende de pretzios de late, casu, anzones, affittu de pasculos etc
E comuncas, cando mi c'ando, a mie su inu paret mezus de su late.

Archeologia Nuragica ha detto...

Su Santu chi sa fattu! de su latti de titta po su mortu (sa vida cummenzada cun sa titta e cun sa titta simbolicamenti accabada) ci sei passausu a su inu po is bius!

salludi e trigu! ops e binu!

mauru peppinu

francu ha detto...

Larentu,
no m'arregodu de hai intendiu is attitadoras de mistieri, ma hapu intendiu bortas meda su prantu cantau de is mammas, de is sorris, de is fillas e de is ateras parentis de su mortu o de sa morta.
Cantidu chi si faiat prus artu e prus disisperau candu intendiant arribendu su predi cun sa cunfraria.
Deu hapu fattu su sagrestaneddu de edadi de ses annus e in bidda, mancai pitica, calincunu interru accuntessiat donni annu.
Chini dd'hat provau, cumprendit s'emozioni chi podit pigai a unu pipiu intendendu custus cantus de disisperu.
Immoi, a dì de hoi, unu chi tenit bint'annus de sa morti tenit s'esperienzia de una "camera mortuaria" de ispidali o de ospiziu, o vetti de una vettura chi arribat a prazza de cresia a s'ora de sa missa.
Cumprendis cantu si perdit de sa cultura de is babbus nostus?
Comenti fait a s'amorai de sa lingua, candu su intendi is fueddus nostus in is origas no ddi fait pesai un'unda de emozioni in su sentidu?

Tui ddas has hai fattas primu de mimi custas cunsederazionis.
Mi praxit a liggi su chi scris e comenti ddu scris: mi parrit totu una poesia. Grazias.

larentup@gmail.com ha detto...

@ Francu
Cada idda aiat sas usantzias suas. In bidda mia sas atitadoras, jeo nd'apo connotu duas, si mutian cantadoras. Andaian a sos domo de sos mortos a los cantare. Fini poetessas improvisadas e no andaian pro paca, ma pro dovere, ca sa natura lis aiat dadu sa doda de sa poesia. Su canticuu issoro serbiat pro intzidiare, comente apo iscrittu in s'articulu, su dolore e su prantu.
@ Elio
L'isco chi sos rituales naschian dae s'esizentzia de onorare sos bios prus che sos mortos. Sos mortos, comente narat socra mia, si che poden imbolare a su muntonarzu, tantu non si nd'abizan.

@ maimone
In bidda sas feminas andaian solu a cresia, fin sos omines chi andaian a su campusantu e finidu s'interru si colaian a su tzilleri non fit pro s'imbriacare, ma pro no che recorder sa morte a domo issoro.
M'ammento chi mama cando recordia dae unu funerale , mi fachiat acatare in fora su lavamanu de s'abba pro mi sapunare sas manos. Si non lu fachia, non mi lassaiat intrare a domo .

Grazia Pintore ha detto...

Signor Larentu,com'è strana la mente umana!Mentre leggevo i commenti al suo articolo mi sono ricordata,all'improvviso,che,nel breve ma intenso periodo,in cui sono vissuta a Nuoro, anche io ho visto le atittadoras che cantavano per la morte di una bambina di 2 anni , aveva ingoiato una spilla di sicurezza, ed è stata una morte che mi colpì tanto proprio per la tenera età di questa bambina e per la disperazione della mamma.Queste donne, vestite tutte di nero,non mi fecero paura ma mi incantarono.

larentup@gmail.com ha detto...

Tzia Nanna Tzoroddu biada, si mi che fipo mortu cando mi che devia morrer, so cumbintu chi m'aiat cantadu, de badas, cust'attitu...

a) Mortu si ch'est Larentu
firmadu s'est su entu,
su entu s'est firmadu
ca s'est apoderadu.

Millulu inoche s'anzèlu
destinadu est a su chelu,
a su chelu est destinadu
e a inie si ch'est andadu.

Biancu che unu lizu
ch'est como in paradisu,
in paradisu ch'est como
non torrat prus a domo....

§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§

- Si comente mi ch'apo a morrer cando mi che devo morrer, m'aiat cantadu cust'ateru...

b) In donzi locu famadu
proite nos as lassadu,
fis poeta e cantore
nos lassas in dolore.

Sos libros pubricados
si cheren attitados,
s'iscrittore est presente
in mesu a custa zente.

Faiddàis semper in sardu
fis ispinosu che gardu,
cando pitzinna bidias
in fattu li ponias...

Etc, Etc, Chent'annos a oe...