venerdì 12 novembre 2010

Ma sas limbas non sunt che preda

de Larentu Pusceddu

Sas limbas non sun che-i sa preda chi non si tremet e pro la moer che la deves secare. Sunu prus a prestu che-i sas bonas bichinas de unu tempus, chi cando lis mancaiat su pane si lu prestaian a pare. Si osserbamus sa limba sarda chena s’avrore de sa sientzia filologica o limbistica, su caminu no lu devet indittare s’istoria conomica e su bonu sensu .
Medas paraulas chi usamus oe non bi podian esser in su vocabolariu nostru. E tando ite si fachet? Sa paraula si prestat dae un’atera limba. E custu sutzedit a totu sas limbas e prus e prus a s’ingresu, faeddadu e iscrittu in mesu mundu e bantadu dae medas sardos pro s’intender internatzionales. Ma s’ingresu cantas furas est fachende galu oe da su latinu… In sa limba de sos pastores e massajos sa ricchesa est manna, prus de s’ italianu. E si “ Volpe” est “Volpe” e gai arreat, in sardu, imbetzes, podimus narrer e iscrier “matzone”, “grodde”, “mariane”. Esempios goi nde podimus facher ateros e ateros.
Ma pro incurtziare su chistionu, cherzo facher carchi esempiu de paraulas chi pro su limbazu de cada die nos amus prestadu: Televisione, Radio, Calculadore, Frigoriferu, Telefono e gai sichinde. E datu chi semus obrigados a las usare, a parrer meu, fachen parte, peri custas, de sa limba sarda. Gai est sustzessu e sutzedit a sa limba italiana. In custa esistin sas paraulas “lampo”, e “carculadore” e medas naran o iscrien Flash e Computer. E custu est peus de pedire unu prestidu. Ma, narat su ditzu, in s’ortu de su lacanarzu su caule creschet de prus. Imbetzes, si faeddande o iscriende in sardu usamus sa paraula tecnologia, in medas murrunzan che pitzinneddos vissiosos. Sas limbas caminan paris chin s’omine in sa creschida economica e culturale sua.
Tzertu semus abituados a sa limba poetica, a sas cantones, a sos poetas de parcu, a s’armonia de sa limba de donzi die. A sa chi faeddamus cun sos amicos, in sos tzilleris, in sa familia. In sa prosa non podet esser gai. Abituados dae seculos solu a su faeddu, sa lettura est peleosa. Ma l’est istada peri cando nos an obrigadu a istudiare sa limba italiana. Comente si siat, non b’at obrigu a lezere sa prosa in limba, ma non si alanzat nudda chena suore.
E si sa limba iscritta devet galu facher passos mannos, nemos at su dirittu de narrer che est menzus ch’abarret firma. E a sos chi abochinan irrocande contra a custu caminu, lassamulos abochinare... 

14 commenti:

Roberto Bolognesi ha detto...

Un'amigu m'at fatu notare ca su cummentu miu a su post de Micheli Podda faxíat a dd'interpretare comente si deo fessi contras a is prestitos dae ateras limbas, fintzas pro su ki pertocat is paraulas noas. Ma totu su ki kería narrer deo est ca is faeddos italianos (o de ateras limbas) non bolent imperados si su faeddu in sardu esistit già. Benennidos sos prestitos ki inditant cuntzetos noos!

larentup@gmail.com ha detto...

A Bertu Bolognesi - E custu cheria narrer fachende s'esempiu de "Vope". Si sas paraulas las amus, custas devimus impreare. Pro torrare a sas bichinas de unu tempus, cando su pane l'aian, no andaian a si lu prestare. Chie lu fachiat bessiat in bucca de idda. E duncas chie iscriet "cuginu" imbetzes de "fradile", "condoglianzas" imbetzes de "pèsamos", "madrina" imbetzes de "nonna" est zustu a lu criticare... e lu frunzittare.

michele podda ha detto...

Mira Lare',
fimus nande chi sa mandronia est in su naturale de su cristianu, e pro no andare a sa funtana, bufamus abba dae su tzurritu de cuchina o abba comporà.
Si mi naras gasi, deo su primu chi no isto perdende tempus a chircare un'allega chi juto in pitzu 'e limba, e la casso a sa coa, si non mi ponzo abberu. Sa prima allega italiana chi mi benit a conca, che la cravo.
Su 'e crescher ja est zustu, donzi limba istat collinde dae sas àteras, e a bortas istramudit puru, colande tempus meda. Ischimus totu su chi at fatu cun àteras, e su chi est faghende como cun s'inglesu sa limba italiana.
Inoghe però sa chistione est un'àtera. No at a tocare prima a bocare a campu sa nostra, bona rica e galana? Ca est chene connota, ca deo e tue, belle chi nos credimus ispertos e capassos, medas allegas, modos de narrer, ditzos, "espressioni", "costruzioni" e gasi, totu, no los ischimus o che los amus lassaos a secus.
Cantas bortas t'at cumbinau chi as iscobiau un'allega noa in divarda, a s'ispessà? Nois, belle chi semus mannitos, amus istudiau, e su mundu sardu pro tempus meda l'amus lassau a un'ala, puru istande in bidda nostra.
Pro la secare in curtzu: prima chircamus e istudiamus totu sa limba chi b'at, in cada chirru, galu bia; a pustis azunghimus, si b'at bisonzu. Tene in mente chi a azungher semus semper in tempus, ma a bocare a pizu su colau, no est semper chi si rennessit.

larentup@gmail.com ha detto...

Michè, pro su ch'as nadu como semus de accordu. Si nde semus faeddande est ca de sicuru, jeo e tue, ch'amus coladu medas oras, dies, annos istudiande e iscriende su sardu. E nde so sicuru, dae comente iscries, chi tue, che a mie, as postu a banda totu sas prendas chi podias collire de su limba nostra, ma no amus a facher mai in tempus a las collire totus. Apo nadu chi sas paraulas cando las amus in su limbazu nostru, e nd'amus medas, custas e no ateras tocat de impreare. Ma si non bi las amus, e a dolu mannu bi nde mancat medas, no las devimus prestare. Pro torrare a sa lettura, isco, ca mi l'an cunfidadu issos, chi sos chi an lezidu sos libros mios no an acatadu iscambeddos. Fortzis ca mi so acurtziadu a sa prosa a pustis de s'esperienza poetica. Tzertu s'armonia, su "ritimu", in sa prosa est importante, ma custu non cheret narrer chi deven iscrier solu sos poetas. E d'est pro custu chi ando a sa funtana e no a sa buteca pro mi buscare s'aba de bier. Sa mandronia est mala cunsizera, ma sos sardos semus abituados a su triballu e a sa fadica... Michè, ammentadi chi sa tentassione de ch'imbolare sos libros chi nos parian infadosos nos est bennida peri pro tzertos libros in limba italiana. Peri custa, cun su tempus, at perdidu medas tramas.

elio ha detto...

O Lare', ti dongiu arrexoni in totucantu ("tutto quanto"?)o, si est mellus, in donnia cosa ("ogni cosa"?), in totu e po totu ("tutto e per tutto"?); o puru ("oppure"?): tenis arrexoni deunutotu. Gratzias a Deus, podeus isceberai. Totus cussus puntus de pregunta a sighidura de is fueddus e frasias de s'italianu est totu arroba retòrica (s'at a podi narriri e iscriri, in sardu, retòrica?). Bollu narriri chi, a bortas, si dhui scimpraus, cichendi, amarolla amarolla, de ndi bessiri de unu sardu chi assimbillat tropu a s'italianu e nci dh'acabbaus a fuedhai e a iscriri in paulupillonchesu. Ma custu est su prus pagu, cumenti est pagu eteotu chi tui nas "pèsamos" e deu "passientzias", chi tui nas "nonna" e deu "pardina"; su peus est candu, cumenti m'est susseèdiu custu meria, tocat a intendi, de genti studiada, ca su sardu non fait a dhu ligiri, ca non si ndi cumprendit nudha, ca est dinari fuliau fintzas-e su nudha chi nci ponint po cicari de dha salvari a sa lìngua nosta. Custu dotori m'at nau chi at ligiu a Lobina in italianu, candu iat cicau de dhu ligiri in sardu, anca dhi fut pigau a giramentus de conca e dh'iat lassau a si perdiri. Su chi mi timu est chi potzat tenniri arrexoni e chi s'in prus de sa genti dha pentzit che a issu.

larentup@gmail.com ha detto...

A Elio? - Lezende s'arrejonu tuo m'abizo chi apo resone in su narrer chi b'at unu muntone de mastros chi dian cherrer imparare su babbu a f... Su ziramentu de conca est bennidu peri a mie cando in sas elementare m'an obrigadu a lezer su "sillabariu ?". Colande annos mi so abituadu, e fipo minore... Ma si su dolore de conca benit a unu unu "dottore", a un'"istudiadu", pro lezer in sardu "Po cantu bidda noa" de Benvenuto Lobina, tando est tempus perdidu a chistionare de limba sarda in custu blog... ca semus chistionande cun omines surdos.. intender...

Grazia Pintore ha detto...

Cari amici,che gioia leggervi in limba!Voi non sapete che regalo mi fate,quando trovo parole che non capisco,me le segno in un foglio e poi le cerco nel vocabolario e così,il significato delle parole sarde aumenta per me."Pro la secare in curtzu: prima chircamus e istudiamus totu sa limba chi b'at, in cada chirru, galu bia; a pustis azunghimus, si b'at bisonzu. Tene in mente chi a azungher semus semper in tempus, ma a bocare a pizu su colau, no est semper chi si rennessit."E' vero ciò che scrive il signor Podda;sono belle anche queste discussioni e spero che,più poi che prima,anche io riuscirò a iscriere in limba.Medas gratzie a bois tottus.

Grazia Pintore ha detto...

Cara Atropa Belladonna,ha ragione, il Signor Elio è tanto ostico ma,in cambio,è un grande poeta.Lei ha più giustificazioni di me a capire con difficoltà il sardo io meno perchè sono sarda,alla quale,però,hanno insegnato solo l'italiano. Le maledizioni,mia madre,me le diceva in sardo perchè erano molto efficaci.Se ci riesce traduca:sas manos cancheras chi iuches.Le dò in aiutino.quando ero piccola, mi cascava tutto di mano.

elio ha detto...

@ Atropa belladonna
Ho sempre detto che sei un'amica e lo confermo. Il fatto che mi veda come "un oggetto non identificato" (linguisticamente, penso), non depone certo a mio favore. Mi costringe a una pausa di riflessione.In questo mi sei amica e ti ringrazio.
Dove andrò mai a lavare i miei "panni"? Nel Tirso, nel Flumendosa, nel Cedrino? Se non sono riuscito neanche nel mio Flumini Mannu?
Meno male che c'é ancora Grazia, che mi cinge il capo di alloro.

elio ha detto...

@ Larentu P.
@ Roberto Bolognesi.

O Lare', no' mic'as a boller betare a mesu de sos "mastros" e "dotores" o de sos chi cheren imparare sor babbos a facher fizos?

O Robertu, dhu scisi ita mi nd'at fatu torrar'a menti cussa sciorrocada de "post" cosa tua? Unu treballedhu cosa mia chi dhui depu tenniri arrimau in fundu de calancunu cadàsciu de seti o ot'annus a-i custa parti. Cumenti de impùrtunu, ses unu bellu impùrtunu. Chi agatu cancunu chi m'agiudat, m'at a tocai de ndi dhu bogar' a campu.

Grazia Pintore ha detto...

Signor Elio,le lodi gliele ha fatte anche il signor Gigi Sanna,che ha messo in poesia una sua prosa poetica.La poesia in limba è ancora più bella e,sono sicura che l'amica Atropa imparerà sa limba anche prima di me.Scrivo le sue parole, a me sconosciute,in un foglio,cerco il significato nel vocabolario di Rabattu ma,a volte,non le trovo;mi dia delucidazioni pro piachere.

Grazia Pintore ha detto...

Atropa,eia dae oie nos damus su tue( si da oggi ci diamo del tu.)La traduzione de sa manos...è:le mani incancrenite che tu abbia,mi rendo conto che tradotto è un pò crudo ma,crdimi, in limba, è meno duro e molto efficace.Se anche il signor Elio,per noi discenti,ci facesse un pò di traduzione,impareremmo con meno istentu(fatica)vero?Visto che sei la stella del mattino,intercedi tu con lui.

larentup@gmail.com ha detto...

A totu vois- So iscriendebos como ca che fipo, oe e deris, in sos campos oroteddesos. A l'ischides ite b'at de bellu in sas discussiones de custu Blog? Chi faeddas chin zente chi non conosches, ma chi partit cun tecus sas matessi passiones. E si carchi borta paret chi nos faeddamus male, no est pro malesa. Elio ...Su prus de sas bortas non cumprendo bene si ses faeddande in su seriu o nos ses picande pro su... A Bertu... so galu isettande chi mi rispondas ( LSC- Campidanesu) A sa chi s'azistrat Atropa belladonna, cun simpatia li torro gratzias ca nanchi so istadu sa prima "palestra" limbistica sua. A pintore li devo cunsideru mannu ca cun umiltade s'esat acurtziande cun passione a sa limba nostra. Cada unu de nois Dae Bertu, a Micheli a Elio at isperintzais de vida e de istudiu differentes, ma gherramus pro su matessi prozettu, sa limba sarda. Pro custu bos cunsideros zae amicos carrales. A nos bider sanos.

zuannefrantziscu ha detto...

@ Larentu
Sa cosa bella de custos arresonos est pròpiu custu: podimus brigare, ma in su coro e in sa mente tenimus su bonu de sa limba sarda. Paret nudda e est totu