lunedì 27 febbraio 2012

Cartas in duas limbas: pro ite non sa sarda?


Cartas de identidade in duas limbas: baddostana
slovena, sudtirolesa

Sa minorias natzionales (gasi lis narant in Europa) o istòricas (a su nàrrere italianu) sud tirolesa, ladina, baddostana e slovena tenent dae meda cartas de identidade in duas limbas, cussa natzionale e cudda de s’istadu. At a èssere una pariga de meses chi su guvernu de Mario Monti, ministru de sos afàrios internos sa sennora Cancellieri, at annoadu sos modellos de sas cartas,faghet ischire sa “Gazzetta Ufficiale”.  Comente si leghet in sas dispostas de sa lege noa, si faghet riferimentu a “la legge 15/12/1999, n. 482, recante Norme in materia di tutela delle minoranze linguistiche storiche”.
Su fatu istat, mancari Monti e sa ministra sua galu no nd’iscant (sunt ministros tècnicos e petzi dae 100 dies), sas “minoranze linguistiche storiche” amparadas dae sa lege 482 non sunt petzi su sud tirolesu, baddostanu, ladinu e slovenu. B’at finas s’albanesu, su catalanu, su grecu, su croatu, s’otzitanu, su friulanu e su sardu. Custas àteras minorias, mancu chi bi siant; est comente chi siant amparadas dae un’àtera costitutzione parallela a cussa italiana. Sos friulanos de su Comitât pe Autonomie e pal Rilanç dal Friûl si nde sunt sapidos e ant protestadu: Ello it’est? nois e sas àteras minorias non amus sos matessi deretos linguìsticos costitutzionales de sos sud tirolesos, slovenos, ladinos e baddostanos?
Si bidet chi nono, pro custu guvernu (masedos sos àteros, si est pro custu). E timo chi sa sennora Cancellieri e su mere mannu suos si tenent tortu in contu de sos friulanos, tèngiant resone in contu de sos sardos. Sa lege 482 tutelat sa limba sarda, ma b’at in tretos nostros a chie s’arrepentat a s’idea chi b’apat una limba sarda e bia e la cheret frichinada in “una bidda una limba”. Chi b'apat limbàgios diferentes no est beru e bia, est finas giustu e bellu, una richesa de ispantu. Chi non bi podat èssere una manera standard pro l'iscrìere che a sas àteras limbas est cosa chi non si cumprendet. Deo non so in sa conca de sa sennora Cancellieri, ma m’imàgino su tracassu de sa ministra si s’aiat postu in conca de fàghere, finas pro su sardu, unu de sos modellos de carta de identidade.
Coment’est a la fàghere? Ponimus a banda su cadalanu de s’Alighera, su tataresu, su gadduresu e su tabarchinu chi, sende limbas a contu insoro, diant tènnere deretu a unu documentu in limba insoro e in italianu. Pensamus a su sardu: Carta de identidade, carta de identidadi, carta de identitate, cale de sas tres? Tutu as tres? E siat. E cando s’at a tratare de pònnere in sardu su chi in italianu si narat Cognome, ite li ponimus: Sambanau, Sambenatu, Sambenau, Sambinadu, Saghinadu, Sangunau? E in su tretu chi in italianu ponent Occhi, ite li ponimus? Oclu, Ocru, Ogiu, Oglu, Ogru, Ogu, Oju, Orcu, Orgu o Oxu?Totus no andant bene, bi diat chèrrere unu papiru longu una carèsima. O cada comuna si faghet sa carta sua in su limbàgiu impreadu in ie?
E tando b’at de pònnere su nùmene, nòmene, nòmine, nòmini de su comunu, comune, comuni, cumona, comuna,  puru. Si ponet Solarussa o Sobarussa o Soharussa, Garteddi o Garteddhi, tantu pro nàrrere? Cada comuna detzidit cale est su nùmene suo in sardu, comente faghent pro sa toponomàstica insoro in sos caminos? Diat èssere una cosa galana, una mustra de identidades torradas a su bighinadu. Una cosa noa in s’istòria de sos istados e de sas natziones. Tantu est noa chi no l’amus a bìdere mai, gasi e totu che a sa carta de identidade in duas limbas. Unu podet finas nàrrere, mai si bidat sa carta de identidade, identidadi, identitate: no nde tenimus bisòngiu, bastat sa italiana chi nessi no nos apretat a èssere unu pòpulu: b'est giai s'italianu.

3 commenti:

elio ha detto...

A lu bies, Gianfra'? "Centu concas centu berritas"! Tiaimus tennere una gramatica ebbia ma sas concas semper chentu sunu.

michele podda ha detto...

Azumai mi benit de narrer chi su 'e ponner sa carta in duas limbas, no li batit profetu perunu a sa limba nostra, ca bi cheret àteru. Est cumente a narrer chi su sardu postu in lezes e dillìberas, in su tìtulu de un'artìculu o de unu libru italianu (Accabadora...), in sos lùmenes de biddas, bias, logos e àteru, in sa missa de crèsia, in atòbios o in iscolas de cada parte 'e mundu (Tokyo, Pechino, Amsterdam...), chi totu custu potat torrare s'àlidu a custa limba malafortunà: no lu creo, e mi timo chi nos fatat prus dannu chi no àteru, ca sa zente non nde podet prus de bider iscoetadas de fumu chene peruna sustàssia. L'ischimus totus it'est chi bi cheret, ca si SU SARDU NO INTRAT DE LEZE IN S'ISCOLA, PO TOTUS, totu cussu non balet a nudda.
AS FATU BENE a torrare a amentare chi s'Istadu italianu non si sapit mancu chi semus in su mundu nois, cumente sardos; si nd'abbizat solu a s'ora de nos tirare su corju, chi bi semus nois puru, ca sa frata chi fachimus nois, infadu meda non nde li dat.
Sa chistione chi importat est su chi naras a s'urtimada: po no istare irgherriande unu cun s'àteru, lassamus s'italianu e bona note a sa contonada.
Jai ti l'apo cumpresa, chi ses nande "FAULA PROVA BERU", e deo puru ti naro chi calesisiat sardu de Campidanu o de Gaddura, de Thathari o de Casteddu (bastet chi non siat su tabarchinu o su 'e s'Alighera) mi diat torrare a contu, po como; apustis diemus bider si podiat intrare puru su sardu de sas garas, cussu chi Pittau li narat "sardo illustre". A s'iscola però depet intrare TOTU SU SARDU, SU SARDU però, su 'e totue (non tabarchinu e aligheresu).
Tue, e totus, naramus chi chentu concas non intran in una berrita; ma si tue t'intertenes, ca TENES BOGHE (po su ch'as fatu e po custu blog), duas o tres las podes cropare, a che las istichire abberu in una berrita, po comitzare.
O ti pessas chi non b'intret Francu, o Gigi, o Larentu? Puru àteros che nde podes incorriare, si est a los picare in bonas, ma a frimu!
Totu est a provare, ca àteru irbetu, o isetu, non nde tenimus.

Gigi Sanna ha detto...

Tenes arresone Zua'. Jeo trinta e prus annos faet apo nau a totus: chircadebos unu 'dialetto',unu calesisiat de sa Sardigna po una limba ebbia de s'espressione comuna tecnica de sa Naztione, de s'iscola e de sa Regione Sarda.
Da depimos acabare cun sos campaniles prus artos e prus famados.
Ponimus chi sa limba siat sa chi impreat Michele Podda oppuru sa chi impreat Francu Pilloni. A bisu meu chi in duos o tres meses de istudiu jeo abasantesu apa a iscriere (iscriere mi! non faeddare)sa chi m'ant a inditare comente limba po totus. E ite nos costat? Jeo so siguru chi apustis de calicunu murrunzu totus amos a traballare po chi issa siat galana e forte poite at a essere sa limba de totus. E mancari, faeddande de custa limbighedda de 'idda, ma 'fiza' de totus, donzunu at a impreare sa sua in sas chistiones chi pertocant una limba minoredda: sa chi depet essere, a bellu a bellu, manna comente si deghet po una limba de una natzione intrea. E ite mi nd'afutet si in sa Carta du est scrittu 'sangunau'. Jeo natzo 'sambenau' ma isco chi tottus in Sardigna, po 'conventzione', ant a iscriere 'sangunau'. E si di 'osi at a essere jeo apa a essere cuntentu meda. E gasi sos ateros. Assoras sa de sa limba iscritta podet essere una decisione politica (chi non at a arribare mai con totu sa fortza sua) o una decisione 'inter nos' chi fortzis podet arribare e impresse puru. Ddue cheret solu s'istrumentu po s'esperimentu. Ma podet bastare fintzas unu Blog. Tiat a essere una cosa bella meda chi in unu Blog inue totus iscrient un'italianu solu, ddue fessit puru unu sardu solu. Tecnicu solamente ( po como) po arresonare de archeologia, de istoria, se sociologia, de archeoastronomia, ecc. ecc.
Seo prontu fintzas a du 'ogare a pizu custu sardu contande in sa (bona) sorte. Ma natzo, zaghì apo perdiu sa passientzia dae meda tempus, chi est ora de d'acabare de essere tostorrudos po seculos e seculos!