Gelmini: lìtera aberta a fìgiu meu

Fìgiu meu istimadu,
s'Universidade tua est in bullùgiu, e però, mancari a sos tempos, babu tuo apat ocupadu facultades e universidades, non so de acordu cun sos cumpàngios tuos chi sunt a cuntierra contra a sa reforma de s'iscola amaniada dae sa ministra Gelmini. Pro duas resones: a) s'universidade chi tue connosches, sa de Casteddu, non podet sighire a èssere sa chi est; b) sa neghe de su chi l'est capitende no at a èssere totu sua, ma est finas sua.
Che a sa de Tàtari, s'Universidade de Casteddu non s'abìgiant chi òperant in una terra, sa Sardigna, chi no est che a àteras terras in sa Repùblica italiana. Inoghe - l'at naradu una cherta universitària etotu - sa maioria de sa gente (68,4%) chistionat in sardu (o in gadduresu, tataresu, cadalanu, tabarchinu). E be', pro s'universidade sarda est comente chi custu belle 70% mancu b'esistat. In su mese di trìulas, in custu blog, apo publicadu sa resurta de un'istudiu de sa Regione. B'at nùmeros de ispantu. Unu pro totu: mancu un'euru de sos chi a sas universidades lis ant integradu sa Regione e s'Istadu pro afortiare sa limba sarda est istadu impreadu pro bos imparare, a tie e a sos cumpàngios tuos, sas cosas in sardu.
No est neghe de sa ministra Gelmini ne de sa Regione, si sas universidades sardas no ant impreadu custu e àteru dinare pro fravigare professionalidades novas chi mancu su guvernu italianu aiat pòtidu iscantzellare. E, a la nàrrere ladina ladina, no est chi sos precàrios e sos professores oe in cuntierra si sunt trèmidos meda pro pedire cun totu sa fortza chi bi cheriat càtedras chi s'esserent fundadas in s'imparòngiu de su sardu e in sardu. Si sunt istèrridos, ponende afigu in un'Istadu chi, a gana o a mala gana, deviat pacare istupèndios siat chi produant e siat chi non produant. S'ant imbentados càtedras sena contu nen capu. Lègheti un'artìculu del Roberto Bolognesi in Diariulimba. E tando, comente si narat, a chie si istròpiat a manos suas non si pòngiat a prànghere.
Sa matessi cosa est capitende pro sas iscolas elementares e mèdias. Como est totu unu pranghe pranghe ca in Sardinna si cherent tancare sas iscolas in sa biddas minores, a riscu de disparèssida. Ma in Itàlia sas biddas gasi sunt prus de 2800: pro ite in ive eja e inoghe nono? In ite sas iscolas sardas sunt diferentes dae sas italianas, si non si ponet mente chi s'ùniga resone est in su fatu chi in Sardinna b'at una limba diferente dae s'italianu?
Narant chi su mastru ùnicu no andat bene. E carchi unu s'atrivit a nàrrere chi bi cheret unu mastru chi imparet a sos pitzinnos un'àtera limba. Su sardu? Mancu acurtzu: s'ingresu. E puru, cherende, sa Regione aiat dèvidu apogiare sos mastros chi aerent pedidu unu segundu mastru pro su sardu. Nudda. E tando, comente si narat, a chie si istròpiat a manos suas non si pòngiat a prànghere.
Como, fìgiu meu, sa Regione at leadu su pessu de giùghere sa reforma Gelmini cara a sa Corte costitutzionale ca, nat chi, in unas partes abutinat sas cumpetèntzias de sa Regione. Tue giai l'ischis chi cada bia s'Istadu chircat de apedigare s'autonomia sarda mi pòngio sa berrita a tortu. E finas sa pretesa de s'Istadu de comissariare sa Regione sarda si no nche iscantellat unu tantu de iscolas est un'assàchiu a s'autonomia sarda. Bene fatu, duncas, si no esseret...
Si no esseret chi pròpiu sos partzidos chi fiant e sunt in su guvernu de sa Regione nd'ant fatu a caddu e a pede pro botzare, in su 2006, sa lege costitutzionale chi creschiat sos poderes de sas regiones. L'ant fatu aboghinende chi cussa lege punnaiat a truncare s'unidade de s'Istadu. Unu machine chi non bi pigigaiat ne a muru ne a gianna, ma chi at singiuladu chi sos partzidos de guvernu de s'autonomia no ischiant ite si nde fàghere. Como chi su guvernu italianu at leadu a sa sèria sos anneos unitaristas de tando e chi cheret cussiderare sa Sardigna una in mesu a sas regiones italianas, mi' sa rebellia de sa Regione.
Sos cumpàngios tuos sunt in abolotu e bene faghent. Mègius diant fàghere leende a sa mèria non sa Ministra ebia, chi faghet su dèvere suo de guvernante italiana, si non totu sos chi deviant fàghere su dèvere issoro de sardos e chi no l'ant fatu.

(traduzione in italiano)